Η Μ. Γεωργούση για το συλλεκτικό-εικαστικό ημερολόγιο 2013 του Κώστα Ευαγγελάτου

Η δουλειά του Ευαγγελάτου χαρακτηρίζεται από διαρκείς πρωτοποριακές αναζητήσεις. Στο νέο συλλεκτικό εικαστικό ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ του 2013, που κυκλοφορεί για έκτη συνεχή χρονιά, ο εικαστικός δημιουργός Κώστας Ευαγγελάτος, παρουσιάζει μια σειρά εννοιολογικών σχεδιαστικών συνθέσεων με τίτλο " Ιδεογραφικές συλλήψεις-Ideographic concepts" (Art- Est 2013). Πρόκειται για επιλογή έργων που έχει φιλοτεχνήσει στην Αθήνα, στην Νέα Υόρκη (κατά τη διάρκεια των καλλιτεχνικών και θεωρητικών σπουδών του) και στο Παρίσι, τα οποία  έχουν εκτεθεί σε γκαλερί  και πολιτιστικούς χώρους του εξωτερικού με επιτυχία, από το 1985 μέχρι και πρόσφατα στο Παρίσι και το Σιάτλ.

Αρχικά η δουλειά αυτή παρουσιάστηκε με τον τίτλο «Ιδεογραφήματα», στο πέρασμα του χρόνου όμως και ενώ το concept παρέμεινε το ίδιο εμπλουτίστηκε και ονομάστηκε «Εννοιακές συλλήψεις», μέχρι να διαμορφωθεί τελικά και να πάρει τον τίτλο «Ιδεογραφικές συλλήψεις».

Οι ιδιότυπες αυτές συνθέσεις προκύπτουν μέσα από αλγεβρικές σχέσεις, γεωμετρικές αναλογίες, ονόματα προσώπων, αριθμούς και σύμβολα, που δημιουργούν ένα ενεργητικό και δυναμικό οπτικό πεδίο αρμονικής έκφρασης.

Τα σχέδια του εξωφύλλου και του οπισθοφύλλου του Ημερολογίου 2013 του Κώστα Ευαγγελάτου, είναι δύο συνθέσεις με μελάνι που κοσμούν την επιστημονική έκδοση "INTRODUCTION TO TOPOLOGICAL QUANTUM COMPUTATION", CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS, 2012, του καθηγητή φυσικής JIANNIS K. PACHOS. Η έκδοση αυτή παρουσιάστηκε στα πλαίσια συνεδρίου φυσικής, τον Ιούνιο του 2012, στο Institute HENRI POINCARE στο Παρίσι. Επίσης το έργο-σχέδιο του μηνός Φεβρουαρίου φιλοτεχνήθηκε στο πανεπιστήμιο The New School της Νέας Υόρκης, στο μάθημα σκηνικού χώρου και είναι εμπνευσμένο από την πρώτη πράξη της όπερας Λόενκριν του Βάγκνερ, ενώ του μηνός Ιουλίου είναι αφιερωμένο στον κορυφαίο εννοιολογικό καλλιτέχνη Sol Lewitt και εκτέθηκε σε γκαλερί του Μπρούκλιν καθώς και στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Μασαχουσέτης, στην διεθνή ομαδική έκθεση  “An Exchange with Sol LeWitt ", το 2011. Η επιμελημένη, πολυτελής έκδοση, όπου σε κάθε μήνα αντιστοιχεί και μια ιδεογραφική σύλληψη του καλλιτέχνη, περιλαμβάνει στο τέλος του Ημερολογίου και  βιογραφικό του σημείωμα. Σημειωτέον ότι η επιλογή των έργων έγινε από διάφορες χρονικές περιόδους και είναι ευδιάκριτη η εκφραστική ποικιλία του.

Σε αυτό το σημείο θεωρώ ερευνητικά σκόπιμο η συγκεκριμένη παρουσίαση του Hμερολογίου του 2013 να λάβει ύφος βιβλιογραφικής καταγραφής κριτικών αναφορών και προσεγγίσεων στις Ιδεογραφικές Συλλήψεις. Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τα ίχνη των συνθέσεων και την πορεία τους στον χρόνο μέσα από την οπτική και το πρίσμα διαφορετικών προσωπικοτήτων. 

Ο λογοτέχνης, μεταφραστής  Ερρίκος Μπελιές κάνοντας μια πρώιμη αισθητική προσέγγιση στο έργο του Κώστα Ευαγγελάτου αναφέρει σε κείμενο του με τίτλο: «Εννοιακή αντίληψη προσωπικών καταστάσεων. Η αποτύπωση γεωμετρικών σχέσεων, αλγεβρικών εξισώσεων και τριγωνομετρικών κανόνων με τη μορφή συμπυκνωμένων σχημάτων στη ζωγραφική του Κώστα Ευαγγελάτου δεν είναι παρά νοητές παραχωρήσεις στα συναισθήματά του, τα οποία αναζητούν ορισμούς και σημεία αναφοράς του χώρου του. Θα δείτε βέλη ροπής και στίγματα θέσεων στις λεπτομερειακές συνθέσεις του, που απλά και μόνο αποδίδουν την πραγματική ισορροπία του καλλιτέχνη. Μα μήπως η τέχνη δεν είναι το άκρως προσωρινό –και περιέργως αναγόμενο στο διηνεκές- συναίσθημα;

Κύριο χαρακτηριστικό του τρόπου που δουλεύει : η δραστηριοποίηση της εικόνας σε πρόκληση νοητική. Για αυτό και η ερμηνεία κάθε έργου του έχει ρίζα την ίδια τη δύσκολη τεχνική της, δηλαδή το οπτικό φαινόμενο που ανάγεται σε παραστατικό λόγο και αντίστοιχα τη νοητή πραγματικότητα που εντάσσεται στους συγκεκριμένους  εικαστικούς κανόνες μόνο και μόνο για να αποκτήσει προσωπικό λεκτικό ιδίωμα. 

Διαπιστώνουμε ότι αυτή η τεχνική του Κώστα Ευαγγελάτου  έχει ως απώτερο σκοπό να αποκρύψει την εσωτερική τεχνική. Όμως εδώ τα πράγματα γίνονται συνειδητά και ο κόπος του δημιουργού υπερτονίζεται είτε για να υπερκεράσει την χρηστικότητα των υλικών του, ή για να ικανοποιήσει την δίψα του για έρευνα. Αυτό θα το διαπιστώσουμε στα έργα που η αρνητική τους αποτύπωση θέτει νέους όρους: την αντικατάσταση του αυθορμητισμού με την αντίσταση της ύλης, τον εμπλουτισμό των θετικών με τα αντίθετά τους, τη δραστηριοποίηση των εικαστικών συνδυασμών και τέλος τη διασύνδεση όλων αυτών των διεργασιών με τα κατάλοιπα του κονστρουκτιβισμού και των λετριστικών επινοημάτων. Η τέχνη του υπονομευτική; Αναθεωρητική; Καταργητική; Συντονίζεται εικαστικά μέσω μιας ιδιωτικής ονοματοθεσίας και μιας ιδιωτικής μεταποίησης των μνημικών συνεχειών του προσωπικού του μύθου, που μικροσχηματίζονται σε γραφισμούς αντίστοιχους των απορρήτων του επενδύσεων.

Ο ιστορικός της τέχνης, καθηγητής Στέλιος Λυδάκης  αναφέρει μεταξύ άλλων: «Η πραγματική ποιότητα του καλλιτέχνη αποκαλύπτεται στα εκθέματά του. Σε αυτά οργανώνονται λέξεις σε σχήματα και μάλιστα με απόλυτη γεωμετρική σαφήνεια. Αυτό γίνεται δυνατό λόγω της διαφορετικής τονικότητας ή της χρωματικής διαφοροποίησης των γραμμάτων. Το μωσαϊκό που διαμορφώνεται δημιουργεί παλλόμενες επιφάνειες, απόλυτα όμως ξεκάθαρης δομής. Εδώ γίνεται φανερή μια ικανότητα περιορισμού στο συνθετικά ουσιώδες και η πειθαρχημένη ένταξη της λεπτομέρειας στην από το σύνολο επιβαλλόμενη λιτότητα…»

Παράλληλα η τεχνοκριτικός Μπία Παπαδοπούλου γράφει: «Από παλιά ο Ευαγγελάτος οικειοποιήθηκε την αρχαιοελληνική αντίληψη που υποστηρίζει ότι ο κόσμος βασίζεται στα σύμβολα και επιχείρησε να εκφράσει τις εικαστικές ανησυχίες του μέσα από αυτά. Επέλεξε την μορφολογία των τόξων και των αριθμών των μαθηματικών εξισώσεων και των γραμμάτων για να δημιουργήσει πίνακες είτε με έντονα παραστατικά στοιχεία και με θεματογραφικό επίκεντρο την αποσπασματική ανατομία των γυμνών αντρικών και γυναικείων κορμιών Σωματογραφίες είτε με αφαιρετικό χαρακτήρα και με μια σαφή γεωμετρική δομή Συλλήψεις, Ιδεογραφίες.

Ο ίδιος ο καλλιτέχνης έχει αναφέρει στο βιβλίο του "Ιδεογραφική Σμίλη", εκδόσεις Συλλογές, για τα Ιδεογραφήματα του: «Η σειρά αυτή που περιλαμβάνει συνειρμικές καταγραφές, εφιάλτες λόγια που άκουσα στον δρόμο ή στο στρατόπεδο, στίχους ονόματα και σλόγκαν άρχισε να σχεδιάζεται με μελάνι και μολύβι, όταν εκπαιδευόμουν σαν σμηνίτης μετεωρολόγος στη Θεσσαλονίκη. Προσπαθώντας να ξεπεράσω και να εναρμονιστώ με τα «αντίθετά» μου πήρα υλικά και άρχισα μανιωδώς να συμπλέκω μαθηματικούς τύπους, γράμματα υψωμένα σε δυνάμεις, φιγούρες κυβιστικές και μετεωρολογικές ενδείξεις. Αργότερα στην Καλαμάτα που έκανα τη θητεία μου «παρατηρών τα νέφη», ξετύλιγα την αγωνία, το άγχος και τους αισθησιασμούς μου σε ρολά τηλετύπων, που όταν τελείωναν έμοιαζαν με φανταστικούς μαιάνδρους σε δωμάτιο ενός πρωτοποριακού μελλοντικού σπιτιού…».

Ο ιστορικός, κριτικός τέχνης Νίκος Μοσχονάς διατυπώνει σε πρόλογο κειμένου  του:

Ο Κώστας Ευαγγελάτος ανιχνεύει κάθε πτυχή φυσικού ή τεχνητού υλικού στοιχείου, αναζητεί μορφές, εμπνέεται ιδέες, επεξεργάζεται με την ευαισθησία του την ύλη και αποτυπώνει εικόνες αποκαλύπτοντας και αναδεικνύοντας τις ενυπάρχουσες αισθητικές δυνητικές αξίες. Η αντιληπτικότητά του δέχεται πολλαπλούς κραδασμούς, συλλαμβάνει αισθητικούς προβληματισμούς και η δημιουργικότητά του απλώνεται σε πολύπλευρους πειραματισμούς. 

Επεξεργάζεται υπαρκτές ή φανταστικές εικόνες, μνήμες και έννοιες, χρησιμοποιεί υπαρκτά υλικά μορφολογικά στοιχεία, τα διασπά, τα αναιρεί και στη συνέχεια τα ανακυκλώνει, τα ανασυνθέτει και δημιουργεί νέα. Βέβαια, για να συνεννοηθούμε, έχουμε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε διάφορους προσδιορισμούς. Ωστόσο, κάθε φορά ο Κώστας ξεφεύγει με μια ιδιότυπη πρόσληψη νέων τάσεων, με προτάσεις νέων εκφραστικών μέσων, με αποτυπώσεις νέων ιδεομορφικών συλλήψεων. Προσεγγίζει μορφολογικά δεδομένα, οικειοποιείται εκφραστικούς τρόπους, επιχειρεί νεοτερικές δοκιμές, προωθεί καινούργιες διατυπώσεις εξωτερικεύοντας προσωπικές ιδέες και διαθέσεις. Βιώνει ακατάπαυστα εικαστικές εμπειρίες που συμβάλλουν στην εξέλιξη του αισθητικού του προβληματισμού. 

Μέσα απο αυτές τις διεργασίες αποκαλύπτεται μια ακόρεστη, θα έλεγα, επιθυμία να προσεγγίσει εμπειρικά την περιβάλλουσα αισθητή, απτή ή νοητή αλλά και δυνητική πραγματικότητα. Το ενδιαφέρον είναι, ότι στην εικαστική του δημιουργία ξέρει να χρησιμοποιεί απλά μέσα παράγοντας αισθητικά αποτελέσματα με πρωτοτυπία στην έμπνευση και στην εκτέλεση.

Ταυτίζομαι με την άποψη του Bergson πώς: «Η τέχνη θα ήταν περιττή μόνο εάν η πραγματικότητα άγγιζε απ’ ευθείας τη συνείδηση».   Είναι ωστόσο δύσκολο να τη διακρίνει κανείς στην ουσιαστική της διάσταση.

Προσωπικά πιστεύω πως οι Ιδεογραφικές συλλήψεις του Ευαγγελάτου εμπνέονται από τα αρχαιοελληνικά σύμβολα, αποκτούν όμως το δικό τους λεκτικό ιδίωμα, καθώς μέσα από γεωμετρικές αναλογίες, ονόματα προσώπων, αριθμούς, αρχετυπικά σύμβολα και λετριστικά-γραμματογραφικά επινοήματα εκφράζουν τις ενδόμυχες αλήθειες του καλλιτέχνη. 

Οι συνθέσεις του Ευαγγελάτου, δεν είναι στατικές, χαρακτηρίζονται από κίνηση και δυναμισμό, που επιτυγχάνεται μέσα από την σχεδιαστική και τεχνική δεινότητα του δημιουργού. Παράλληλα, διαπνέονται από έναν έντονο λυρισμό της φόρμας, που συγκροτεί μια ποιητική διάθεση εξωραϊσμού της πραγματικότητας. Η γραμμικότητα των μορφών, οι μεγάλες και μικρές καμπύλες του, οι ευθείες, η ώσμωση  τους αποτελούν γεωμετρικό παιχνίδι στα χέρια του, συνεπώς τα πάντα παίρνουν υπόσταση και μορφή.

Εν κατακλείδι, η τέχνη μας δίνει το έναυσμα της αναζήτησης της επεξεργασίας και της αναδόμησης των εμπειριών διευρύνοντας έτσι το οπτικό μας και κατ’ επέκταση το νοητικό μας πεδίο. 

Μαράη Γεωργούση

Ιστορικός Τέχνης, (Master 1&2 SORBONNE-Paris IV στην Ιστορία της Τέχνης, Υπ. Διδάκτωρ στην Ιστορία της Τέχνης, Μέλος της Ε.Ε.Ι.Τ.).