Γρ. Σταμούλης: Ζητείται Ελπίς: Προς μία νέα εθνική, κοινωνική συνείδηση

Στο πρώτο μέρος του κειμένου που ακολουθεί, θα επιχειρήσω μία σύντομη νεκροτομή σε ό,τι κατά τη γνώμη μου συνετέλεσε στη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση. Ακολούθως, στο δεύτερο μέρος, θα παρουσιάσω την άποψη μου σύμφωνα με την οποία μέσα στο αποσυντεθειμένο και δύσοσμο πτώμα της ελληνικής κοινωνίας, ήδη κυοφορείται το νέο εκείνο δυναμικό, που σύντομα θα εκρεύσει διάπυρο, εκτοπίζοντας οτιδήποτε παλιό και νοσηρό.

Τίποτε από το παλιό σύστημα εξουσίας, κανένα κόμμα, κανένας σχηματισμός δε μπορεί να δώσει λύση. Και αυτό γιατί όλο το πεπαλαιώμενο, βουρκώδες πολιτικό σκηνικό, χαρακτηρίζεται και πρεσβεύει, απαξάπαν, τη γνωστή συλλογική συνείδηση της μεταπολιτευτικής κομματοκρατίας που οδήγησε στον όλεθρο. Σε αυτό το σύνολο, περιλαμβάνω όλους τους υπάρχοντες κομματικούς σχηματισμούς με κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.

Η μόνη διέξοδος, η μόνη ελπίδα που αναζητείται, είναι η δημιουργία μίας νέας κοινωνικής συνείδησης, από την οποία θα γεννηθούν καινούρια αξιακά πρότυπα, όπου θα  ανατρέψουν την απονευρωτική διανοητική ακαμψία της μεταπολίτευσης, οδηγώντας σε ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο[1] για την πλήρη κοινωνική μεταστροφή.

Α. Συλλογική συνείδηση (consciencecollective) και δομές (structures): Το μεταπολιτευτικό μοντέλο

1. Ολίγα εισαγωγικά

Η συλλογική συνείδηση (consciencecollective)[2] καλλιεργείται από τις κοινωνικές δομές (social structures)[3] στις οποίες υποβάλεται το δρων υποκείμενο. Δομή είναι μία άυλη έννοια η οποία μπορεί να περιλαμβάνει σχηματισμούς όπως η οικογένεια, το σχολείο, η εργασία, η πατρίδα, οι φίλοι, τα ΜΜΕ, οι θεσμοί, τα ήθη και τα έθιμα, ακόμη και η ίδια μας η γλώσσα, το συντακτικό και η γραμματική της. Οι δομές σχηματικά μπορούν να περιγραφούν ως επάληλλοι κύκλοι που περιβάλλουν το άτομο. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που συμπεριφερόμαστε και που αντιδρούμε, είναι μία σύνθεση της ενδογενούς ιδιοσυστασίας του ατόμου, σε συνδυασμό με το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει και αλληλεπιδρά. Οι δομές υποβάλουν το υποκείμενο σε συγκεκριμένες  νόρμες συμπεριφοράς και αντίληψης της πραγματικότητας. Αυτό δε σημαίνει ότι το άτομο είναι άβουλο, απλά η συνείδηση του διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον του. Οι δομές επηρεάζουν αυτό που θεωρούμε καλό ή κακό, ηθικό ή ανήθικο, επιτρεπτό ή ανεπίτρεπτο, όμορφο ή άσχημο, ιερό ή ανίερο. Η ισχύς που ασκούν οι δομές επάνω στα άτομα είναι τρομακτική. Ασυνείδητα το υποκείμενο γίνεται κοινωνός και φορέας του στίγματος των δομών που επενέργησαν ή επενεργούν σε αυτό. Οι δομές επηρεάζουν την ταυτότητα του ατόμου και την ταυτότητα του συνόλου, τη συνείδηση του ατόμου και τη συνείδηση του συνόλου.

2. Πως σχετίζονται  οι δομές και η συλλογική συνείδηση που καλλιεργήθηκε κατά τη μεταπολίτευση με το σημερινό κοινωνικό τέλμα

Σε παλαιότερα μου άρθρα [4] έχω υποστηρίξει ότι ο λαϊκιστής Ανδρέας εισήγαγε στην Ελλάδα τα καρκινικά εκείνα κύτταρα που στάθηκαν η αφορμή για τη σημερίνη παρακμή. Το συλλογικό μας φαντασιακό (collective imaginary) [5] διαμορφώθηκε υπό την επήρεια του φραπέ. Τα όνειρα μας ως λαός, περιορίστηκαν σε ένα διορισμό στο δημόσιο με ανταλλαγή τα «ψηφαλάκια» μας. Το πελατειακό κράτος γιγαντώθηκε. «Τα παιδιά της Αλλαγής», (βλέπε Κουλούρης και Άκης) καλλιέργησαν στην Ελλάδα τη νοοτροπία του «ομορφάντρα»[6] με το eyeliner. Η εθνική μας ταυτότητα συνέτεθη από στοιχεία ψευτοτσαμπουκά, κάλπικης μαγκιάς, λαμογιάς, μικροαπατεωνιάς, greek καμάκι, εργατοπατέρα και κομματικού υπάνθρωπου.

Η «Αλλαγή» του Ανδρέα, νομιμοποίησε στη συνείδηση του Έλληνα «την κουτάλα», «την καρέκλα» και «το βόλεμα». Ο Ανδρέας άλλαξε τα πρότυπα μας σαν κοινωνία, με αποτέλεσμα η αναπαραγωγή εικόνων από τα media, όπως του Άκη να χορεύει ζεϊμπέκικο, προκαλούσε ρίγη συγκίνησης και σοσιαλιστικούς οργασμούς στους σημαιοανεμίζοντες ψηφοφόρους. Η υπερηφάνια και η εντιμότητα πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Τα συνειδησιακά χαλινά των Ελλήνων θρυμματίστηκαν και γίναμε αμαρτωλά ανοχικοί σε κάθε είδους ανηθικότητα.

Σταδιακά, απορροφηθήκαμε από ένα διαβρωτικό σύστημα παραγωγής κοινωνικών ψευδαισθήσεων. Ξεπουλήσαμε ατομικές και συλλογικές κατακτήσεις δεκαετίων. Ανεύθυνα, αποκαθηλώσαμε τα κεκτημένα της δημοκρατίας, τα σύμβολα του ανθρωπισμού και τα οράματα της ελευθερίας. Μοιραία, αδιαφορήσαμε για τα επιχειρήματα και εκστασιαστήκαμε με τα συνθήματα. Κουνήσαμε σημαίες, δοξάσαμε τους «λαοπλάνους» σωτήρες του μπαλκονιού, πιστέψαμε στις υποσχέσεις και τις «αλλαγές». Έτσι, απολέσαμε την κριτική σκέψη και καταναλώσαμε άβουλα, τα σκουπίδια ενός εστέτ, σοσιαλιστικού αυνανισμού στα πλαίσια ενός εισαγόμενου life style.

Αποτέλεσμα της διαρκούς διολίσθησης και της ηθικής, κοινωνικής και πολιτικής σήψης, ήταν η ανάδειξη νέων προτύπων συμποριφοράς, αλληλεπίδρασης και μίμησης για την κοινωνική αναπαραγωγή (socialreproduction) και ολοκλήρωση (socialintegration). Έτσι, τα μαύρα τζιπ, τα δύσοσμα πούρα και η επίδειξη ισχύος και πλούτου, κυριάρχησαν στο συλλογικό μας φαντασιακό. Ακολούθως, λατρέψαμε, αποθεώσαμε, αναδείξαμε και ζηλέψαμε τηλεπερσόνες που χάρισαν, στο μιντιακά χαρτογραφημένο συνειδησιακό μας, λίγη από τη χολιγουντιανή γκλαμουριά.

Όλα τα παραπάνω, και ένα σωρό ακόμη, που εκφεύγουν του παρόντος και την αντίληψη του γράφοντος,συνετέλεσαν κατά τρόπο ανατριχιαστικό στον απονευρωτικό εφησυχασμό και τη μακάρια νάρκη των αφασικών νεοελλήνων. Παραδοθήκαμε αμαχητί, στην παράνοια του καταναλωτισμού, δεν ξανάσκαψαμε κήπο, δεν ξαναμαζέψαμε ελιές και αγνόησαμε προκλητικά και τους στοιχειωδέστερους κανόνες οικιακής οικονομίας. Η ροπή μας προς την τρυφηλή ζωή και την πλήρωση των μικροαστικών μας ονείρων, μας παγίδευσε σε ένα ατέλειωτο πάρτυ. Μα πώς να γινόταν άλλωστε, αφού οι Louboutin γόβες, το Chanel ταγιεράκι, η Vuitton τσαντούλα και το δόγμα του life style έγιναν κοινωνικό δικαίωμα και παλλαϊκή απαίτηση.  Έτσι διαμορφώθηκε η συνειδησιακή μας τοπογραφία ως «Έθνος ανάδελφον» κατά την μεταπολίτευση.

Έλα όμως που τα παραμύθια τελειώνουν κάποτε. Και οι χρυσές άμαξες γίνονται κολοκύθες, τα άλογα γίνονται ποντίκια και η όμορφη πριγκιποπούλα, ξανά σταχτοπούτα. Κατ’ απαίτηση της μοίρας, λοιπόν, η φυσική τάξη πάντα, μα πάντα, αποκαθίσταται. Ο τραγικός ήρωας, έχοντας διαβεί τον Ρουβίκωνα, οδηγείται στα κολαστήρια της κάθαρσης και του εξαγνισμού.

3. Φταίμε και εμείς

Στις εσχατιές της εθνικής μου συνείδησης και της κομματικής τους ασυνειδησίας, παραδέχομαι ότι επέτρεψα, επί σειρά ετών, με τις ψήφους και τη δήθεν απολιτίκ αδιαφορία μου, τη γιγάντωση του κομματικού κατεστημένου. Συνέδραμα και εγώ στην κατρακύλα και την εγκαθίδρυση «της βουλευτικής φεουδαρχίας των κομματικών συμμοριών και αυλών».  Βοήθησα στην ανέγερση του κομματικού κηφηνοτροφείου. Ανέχτηκα τους λογής λογής χαμερπείς γυμνοσάλιαγκες, αυλικούς, γλείφτες και λοιπούς παρατρεχάμενους άρπαγες, που με τις ληστρικές τους διαθέσεις ασέλγησαν κατ’ εξακολούθηση στο ετοιμοθάνατο κουφάρι της ελληνικής κοινωνίας. Αντάλλαξα την ανοχή μου με μία καλή μετάθεση στο στρατό. Συλλογική ανευθυνότητα και βέβηλη συνενοχή.

Ήταν περισσότερο από προφανές ότι η έκπτωση εξελισσόταν σε επιθετικότατη νεοπλασία που προσέβαλε όλους τους ιστούς της ελληνικής κοινωνίας. Με λίγα λόγια σαπίσαμε. Και αν νομίζετε ότι "κόλαση είναι οι άλλοι"[7], πλανάσθε πλάνην οικτρά.  Η σήψη ήταν και δικό μας θέμα. Οι πνεύμονες, το συκώτι και η σπονδυλική στήλη έλιωσαν και τράπηκαν σε άμορφη, σκουρόχρωμη και δυσλειτουργική μάζα. Ο εγκέφαλός μας δε, πυορροούσε δυσωδώς. Φυλακίσαμε την σκέψη μας σε ένα σιδερένιο κλουβί[8]. Αβίαστα, ρουφήξαμε με τις χούφτες τις παραισθήσεις που μας σέρβιραν όλα τα πολιτικά κόμματα κατά τη μεταπολίτευση. Εσχάτως, ημιθανείς από την υπερβολική δόση, εκλιπαρούμε για αποτοξίνωση, αλήθειες, μεσσίες και σωτήρες.

4. Το αδιέξοδο της εκλογικής διαδικασίας με τους υπάρχοντες πολιτικούς σχηματισμούς

Υποστηρίζω από καιρό, ότι το πολιτικό σύστημα είναι ελεγχόμενο από άκρη σε άκρη. Είναι ένα «σύστημα προκατασκευασμένων ψευδοεπιλογών». Η επιλογή είναι μία φρεναπάτη. Στην πράξη δεν υπάρχουν επιλογές διότι το σύστημα είναι κλειστό. Ό,τι και να ψηφίσεις, δεν μπορείς να ψηφίσεις κάποιον που πραγματικά θέλεις επειδή τον θεωρείς άξιο και ικανό για να σε εκπροσωπήσει, γιατί απλώς τέτοιοι δεν υπάρχουν στις επιλογές. Έχουμε περιορίσει τη δημοκρατία μας στην επιλογή του λιγότερου κακού ή εσχάτως του διαφορετικού ή του αδοκίμαστου. Το μη χείρον βέλτιστον όμως, είναι ένα ακόμη σημάδι της βαθύτατης αξιακής και ιδεολογικής παρακμής της νεοελλάδας.

Η κάθαρση και η λύτρωση είναι αδύνατο να έρθει μέσα από την εκλογική διαδικασία με τα σημερινά κόμματα.Είναι έτσι σχεδιασμένο το σύστημα, ώστε οι εκλογές δεν δίνουν επιλογές στον εντολέα λαό, ενώ αντίστοιχα δίνουν απεριόριστη ελευθερία στην εντολοδόχο κυβέρνηση. Οι εκλογές είναι η δημοκρατική ψευδαίσθηση, με την όποια παραπλανούν οι ολιγάρχες κομματικοί τις μάζες. Θα πάρεις ή το Α ή το Β ή το Γ ή το Δ. Όμως το Α, το Β, το Γ και το Δ δεν διαφέρουν επί της ουσίας παρά μόνο στο όνομα. Τα υπάρχοντα κόμματα είναι παράγωγα του συστήματος διανομής του πλούτου και της εξουσίας που παρασιτεί τα τελευταία σαράντα χρόνια στο σαρκίο της πλατιάς μάζας του λαού. Ακόμη και τα κόμματα της αριστεράς κινούνται στον ίδιο αστερισμό, άρα συνεπώς δεν κομίζουν τίποτε νέο. Είναι ψηφίδες του ίδιου παλιού και βουρκώδους ψηφιδωτού. Κυρίως, λειτουργούν ως κυματοθραύστες της οργής του λαού και ως βαλβίδες αποσυμπίεσης που εξυπηρετούν την μακροημέρευση της άρχουσας τάξης.

Άρα, ο φαύλος κύκλος που έχει οδηγηθεί η κοινωνία μας αλλά και το απερχόμενο πολιτικό σύστημα είναι αδύνατο να σπάσει, παρά μόνον με παρέμβαση μίας δύναμης έξω από αυτόν. Είναι αδύνατο να δώσεις λύση με τα υλικά που δημιουργήθηκε το πρόβλημα. Η γέννηση του απόλυτα νέου, είναι φυσική αναγκαίοτητα και θέμα χρόνου.

Β. Η μόνη ελπίδα: Νέα συνείδηση, νέα αξιακά πρότυπα, νέοι άνθρωποι, εντελώς νέοι πολιτικοί σχηματισμοί

Η περίοδος που διανύουμε είναι ιστορική. Βρισκόμαστε, για όσους το έχουν αντιληφθεί, στο σημείο καμπής. Οι αόρατες ζυμώσεις, οι σιωπηλές διεργασίες και τα «βουβά κινήματα» που εξελίσσονται στα έγκατα της κοινωνίας μας συνεπάγονται κάτι μαγικό: την πολιτικοποίηση, της μέχρι πρότινος, ράθυμης, ιλαρής και απτέρου νέας γενιάς. Ήδη αφουγκράζομαι την επιθανάτια αγωνία του θνήσκοντος γηραιοκρατικού καθεστώτος.  Ο περιφερόμενος θίασος της μεταπολίτευσης, αποχαιρετώντας τα ερείπια της Πομπηίας που άφησε πίσω του, ενεργοποίησε άθελά του, τον κοινωνικό αυτοματισμό της ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης. Διεσάλευσε την αβάσταχτη πολιτική νωχέλεια της ηλικιακής ομάδας μεταξύ 25-45. Απασφάλισε τα εμπρηστικά πάθη που θα καταστούν η θρυαλλίδα για τη λύση της πολιτικής αμεριμνησίας και τη θραύση της στείρας και πολιτικά άνυδρης, ερημίας του φραπέ.

Η σύγκρουση είναι αναπότρεπτη και δεν περισσεύει κανείς. Ετούτη είναι η στιγμή που το νέο θα αναμετρηθεί με το παλιό. Το σχίσμα είναι οριστικό και αμετάκλητο. Το ρήγμα από το οποίο θα αναδυθεί η νέα κοσμοεικόνα για την ελληνική κοινωνία είναι τελεσίδικο. Η οδοιπορία προς ένα νέο όραμα, κοινό και ανθρώπινο, άρχισε. Και είναι ευθύνη όλων μας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες ξετυλίγουν την ιστορική τους διάσταση μέσα από τα αντίθετά τους. Μέσα από τις δημιουργικές από τη μία και τις καταστροφικές από την άλλη πτυχές τους.  Η ανθρώπινη πράξη καταφάσκει ως δαιδαλώδης αλληλουχία θέσεων και αντιθέσεων, συνθέσεων, αποσυνθέσεων και ανασυνθέσεων. «Η γενιά του καναπέ» είναι η μόνη ελπίδα για τη νέα πολιτική και κοινωνική σύνθεση και ανασύνθεση. Για τη χαρτογράφηση της νέας κοινωνικής και πολιτικής εκδοχής. Για τη νέα συλλογική συνείδηση και τις νέες συλλογικότητες.

Γι’ αυτό είναι χρέος μας να δώσουμε τη μάχη την ύστατη, ενάντια στο παλιό ασθμαίνον καθεστώς. Είναι χρέος μας να συνταχθούμε ομόθυμα, ώμο με ώμο, ανάκατα με τους νεκρούς μας, σχηματίζοντας νικηφόρες φάλαγγες. Είναι χρέος μας να αναχαιτίσουμε την επέλαση των σκιών και του σκότους. Είναι χρέος μας να γίνουμε οι κοινωνοί της αγιασμένης ανορθοδοξίας της Ελληνικής Ψυχής, έτσι όπως αποτυπώθηκε στο Μαραθώνα, στις Θερμοπύλες, στο Μανιάκι και την Πίνδο. «Ετούτος ο λαός δε γονατίζει, παρά μονάχα μπροστά στους νεκρούς του». Γιατί «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη», φτερουγάει η νιόκοπη Ελπίδα. Η έσχατη τούτη Ελπίδα για «μιαν νέα Ανάσταση». «Την ακούω, βροντάει, δεν παύει. Εις το πέλαγο, εις τη γη, και μουγκρίζοντας ανάβει την αιώνιαν αστραπή». Έχουμε χρέος να αναστυλώσουμε ό,τι απέμεινε από το καταρακωμένο μας φρόνημα. Πάρτε τα πινέλα και τα χρώματα να ζωγραφίσουμε ένα παράδεισο όπως τον ονειρεύτηκε η γενιά μας. Όπως αξίζει σε μία αξιοπρεπή και περήφανη γενιά. «Ζητείται ελπίς». Και η «γενιά του καναπέ» είναι η μόνη ελπίδα που απέμεινε. Η μόνη ελπίδα για «τούτο τον τόπο το μικρό, το μέγα».

[1] Plato, Thomas Hobbes, John Locke, Jean-Jacques Rousseau, [http://en.wikipedia.org/wiki/Social_contract]

[2] Durkheim Emile: The division of labor in society, 1893, “…the totality of beliefs and sentiments common to the average members of a society forms the determinate system with a life of its own. It can be termed the collective or creative consciousness…”, [http://en.wikipedia.org/wiki/Collective_consciousness]

[3] Social structures, [http://en.wikipedia.org/wiki/Social_structure]

[4] Εθνική τραγωδία σε τρεις πράξεις: Πράξη 1η, kefaloniaphotonews.gr, http://kefaloniaphotonews.gr/εθνική-τραγωδία-σε-τρεις-πράξεις

Εθνική τραγωδία σε τρεις πράξεις: Πράξη 2η, kefaloniaphotonews.gr, http://kefaloniaphotonews.gr/εθνική-τραγωδία-σε-τρεις-πράξεις-2

[5] J. Lacan, K. Kastoriades, C. Taylor, [http://en.wikipedia.org/wiki/Imaginary_(sociology)]

[6]Ταχιάου Χ, Δε μου αρέσει η Ελλάδα του ομορφάντρα, Protagon.gr, [http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=12309]

[7] Sartre Jean-Paul, The exit, 1944, “…You remember all we were told about the torture chambers, the fire and brimstone, the “burning marl.” Old wives’ tales! There’s no need for red-hot pokers. Hell is—other people!...” —the character of Garcin, in Jean-Paul Sartre’s No Exit, [http://www.qub.ac.uk/schools/InstituteofCognitionCulture/FileUploadPage/Filetoupload,94479,en.pdf]

[8] Weber Max, The protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, 1905, “…In Baxter’s view the care for external goods should only lie on the shoulders of the 'saint like a light cloak, which can be thrown aside at any moment.' But fate decreed that the cloak should become an iron cage…”, [http://en.wikipedia.org/wiki/Iron_cage]